Een bezoek aan Bona, Burkina Faso

In de 4 wheel drive rijden we Bobo Dioulasso uit: er is veel verkeer dat zich aan beide kanten van de weg in beide richtingen verplaatst. Ezelkarren, fietsen, brommers, voetgangers: er zijn maar weinig auto's, waardoor je je als automobilist relatief gemakkelijk kunt verplaatsen. Al het verkeer is goederentransport: er is niets of niemand die zich verplaatst zonder een maximale belasting van stapels hout, zakken mais of graan, kippen, eieren, potten en pannen: ja wat niet eigenlijk? mee te torsen. Zwaar beladen karren worden vaak door meerdere jongens tegelijk voortgetrokken en geduwd, en in sommige gevallen door een ezel. Vrouwen stapelen onvoorstelbare hoeveelheden spullen op hun hoofd en lopen recht als een kaars hiermee rond: vanuit hun ooghoeken spieden ze hun omgeving af want even je hoofd draaien met 40 kilo er bovenop zit er niet in. Vaak tillen twee vrouwen gezamenlijk de ballast op het hoofd van de derde vrouw, die daarmee meer tilt dan ze zelf zou kunnen dragen. Een baby in een doek op de rug gebonden, en hop daar gaat ze, naar de stad om haar waar te verkopen. Mensen lopen zo niet geringe afstanden: zeker die uit de dorpen komen, leggen 15 kilometer te voet af. Met name brandhout is een product wat in grote hoeveelheden van het platteland naar de stad wordt vervoerd: per fiets. Bergen hout worden op een onvoorstelbare manier vastgebonden en de man of vrouw duwt de fiets de hele weg naar de stad toe, die voor een deel bergopwaarts is.

Naast alle bedrijvigheid op de weg, zijn er de talloze hutjes, winkeltjes en rieten luifels waar mensen in alle denkbare houdingen zitten en liggen en een dutje in de schaduw doen. 'Afrikanen zijn net katten, ze kunnen op elke plek in onvoorstelbare houdingen een tukje doen. Bijvoorbeeld zittend op een fiets en met het hoofd op het stuur' zo wordt mij verteld. En het is waar: tussen twee balken in, achter het wiel van een vrachtwagen op het asfalt, overal zie je mensen in de schaduw een tukje doen of bij elkaar zitten.

Vanaf de geasfalteerde weg gaat een onverharde weg naar het dorpje Bona. Bona telt zo'n 1200 inwoners en leeft vooral van landbouw. De boeren wonen verspreid en het dorpje beslaat dan ook een groot gebied. In dit dorpje is Stichting A.S.A.P. actief en vandaag brengen we een onofficieel bezoek om te kijken hoe een en ander er voor staat. We beginnen bij de basisschool: Stichting A.S.A.P. heeft de bouw van een basisschool gefinancierd, waarna de overheid de benodigde leerkrachten stuurt. 'Benodigd' is in dit geval ruim interpreteerbaar: want momenteel werken er 4 leerkrachten op een school met ruim 240 leeerlingen. Elke leerkracht krijgt twee leerjaren voor zijn kiezen: en 60 kinderen in een klas is hier normaal. Wanneer we voor de school onder een boom staan zijn we in no time omringd door tientallen kinderen die uit hun lokalen gerend komen om te zien wie het bezoek is. De leerkrachten komen even gedag zeggen en daarna maken we een ronde langs de klassen. De opkomst van kinderen op de scholen is zo groot, omdat Stichting A.S.A.P. met het lunchproject een gratis maaltijd tussen de middag aanbiedt: zouden ze dat niet doen, dan zouden er heel wat minder kinderen naar school gestuurd worden. Vaak is dit de enige echte maaltijd die ze op een dag krijgen. In een dorp als Bona is een analfabetisme percentage van 75% de norm. Sinds Stichting A.S.A.P. een school opende en het lunchproject heeft opgezet, gaat 80% van alle kinderen naar school.

Naast de school ligt een moestuin, die de leerlingen samen met de leerkrachten onderhouden. De groenten hiervan worden voor de maaltijden gebruikt. Een maaltijd bestaat uit rijst, boontjes en een saus van bladeren. De boontjes worden door de ouders van de kinderen zelf verbouwd, en is enige bijdrage die ouders aan de school dienen te leveren. Naast de moestuin ligt een waterpomp: ook door Stichting A.S.A.P. betaald. Water is een schaars goed in Burkina Faso, waar de rivier de Niger wel omheen slingert, maar niet dóórheen loopt. De traditionele putten leveren vaak vuil water op en komen niet diep genoeg of storten in, drogen op etc. Met een waterpomp kunnen putten van tientallen meters diep worden gegraven en wordt het water omhoog gepompt. Met de aanwezigheid van schoon water is ook een hygiene programma gemoeid: de kinderen leren op school dat ze hun handen moeten wassen voor ze gaan eten en doen dit ook, met water en zeep. De zeep wordt lokaal vervaardigd door vrouwen.

Na het bezoek aan de school rijden we een paar honderd meter verder waar een 'Maison de la femme' is gebouwd. Dit is een huis wat van en voor de vrouwen is. Uniek in een samenleving als die van Burkina Faso, waar de vrouwen totaal geen eigen bezit hebben. Zelfs op hun eigen kinderen kunnen ze geen aanspraak maken: bij scheiding zijn de kinderen eigendom van de familie van de man. In het 'Maison de la femme' worden vaccinaties aan baby's gegeven, hulpgoederen en medicijnen verdeeld, maar ook de microkredieten verstrekt. Microkrediet is een kleine lening voor mensen die geen toegang hebben tot een bank. Zij kunnen hiermee een startkapitaal krijgen om een 'petit commerce' op te starten, zoals bijvoorbeeld de verkoop van groenten of maaltijden, ambachtelijke producten etc.

Er is aardig wat bedrijvigheid bij het Maison de la Femme: ze zijn bezig de lijst op te stellen van vrouwen die in aanmerking willen komen voor een micorkrediet. Er ontbreken nog vele familienamen en identiteitsbewijs-nummers op de lijst. Zonder die verificatie wordt er geen geld verstrekt. Wanneer de vrouwen in de gaten hebben dat wij op bezoek komen, wordt ons een kip aangeboden: een geschenk om de voortgang van zaken te bevorderen. Wanneer we het dorp verlaten is de lijst compleet bij ons ingeleverd: de vrouwen hebben tot nu toe alle jaren van microkrediet verstrekking 100% terugbetalingen geleverd.

We maken met de wethouder en een andere dorpsoudere een toertje langs de diverse waterpompen. Volgens de wethouder werken die allemaal uitstekend. Als de eigenaar van Stichting A.S.A.P. zegt dat hij dat dan wel even wil zien, slaat de aarzeling toch toe. Oh nee, er is toch een stuk. Of twee. We rijden de diverse putten af en constateren twee niet werkende pompen (overigens geen A.S.A.P.-pompen). Dan ontstaat er een interessant schouwspel. Hervé, die Stichting A.S.A.P. is begonnen, vraagt: wat is er aan de hand met deze pomp? Dat hebben de mannen nog niet bekeken. Ongemakkelijk draaien ze wat om de pomp heen, friemelen hier en daar raan een schroef en proberen de pomp nog eens uit: droog. Ze weten het niet.. Maar dat kan je in Afrika niet zeggen, dus verzinnen ze een antwoord. Het is duidelijk dat ze nog niet eerder de moeite hadden genomen om de kapotte putten te inspecteren en na te gaan hoe dit gerepareerd kan worden: water halen is immers toch een taak van de vrouwen, en die lopen dan maar een paar kilometer verder. Uiteindelijk komt aan het licht dat er door de uitvoerende organisatie die de pomp heeft gemaakt, wel een rekening is geopend waarop gemeenschappelijk geld staat voor onderhoud. Niemand schijnt te weten waar dit geld is. Of ze houden elkaar een hand boven het hoofd natuurlijk... het onderdeel dat vervangen moet worden kost 40 euro, te duur vindt de dorpsraad die uitsluitend uit mannen bestaat.

Onvoorstelbaar hoe groot kleine ongemakken worden als er geen daadkrachtige en oplossingsgericht leiderschap is. Hervé verzekert de wethouder dat ze eerst maar eens uit moeten zoeken wat er met het geld op die onderhoudsrekening is gebeurt en dat ze dan wel eens verder zullen zien. We nemen afscheid van de dorpelingen en rijden terug naar Bobo.