'Het huwelijk'

‘Het huwelijk’, ‘l 3ers’ in het Marokkaans, is een geweldig populair televisieprogramma dat in Marokko net het derde seizoen heeft afgerond. In dit spelprogramma strijden verschillende aanstaande bruidsparen uit variërende regio’s in Marokko om de hoofdprijs: een complete bruiloft, een huwelijksreis, een huis met inrichting, een auto enzovoort. Het startpakket voor een gelukkig getrouwd leven dus. De finale uitzending was een drie uur durende show met de complete Marokkaanse bruiloft van het winnende stel op een dure locatie in Marrakech. De aflevering werd zoals veel populaire tv-programma’s in Marokko nog de hele week herhaald.
Niet alleen het tv-programma over het huwelijk is populair in Marokko: het huwelijk zelf heeft ook nog altijd niet aan populariteit ingeboet. De trouwkoorts is overal merkbaar, hoewel sommigen beweren dat het dankzij de zomer is. Elke week zijn er wel meerdere bruiloften aan de gang, iets dat je weet door de luide muziek en het gegil van de vrouwelijke feestgangers dat ver draagt en tot de vroege ochtend doorgaat. Zelfs in het straatarme Tamesloht, waar geen straat betegeld is en de armoede aan veel mensen af te zien is, hebben ze kennelijk toch nog geld om rijkelijk te trouwen inclusief vier dagen durende feesten met live zangers en muziek. In de eerste week van mijn verblijf hier heb ik reeds 3 trouwerijen in directe omgeving gezien en gehoord, en ook een van de personeelsleden hier was een avond afwezig vanwege het heugelijke feit dat zijn broer ging trouwen. Met zijn nichtje van 18. Ook dat is hier helemaal niet uitzonderlijk: wie dacht dat jong trouwen passé is in Marokko, komt bedrogen uit. Ok, de bruidjes zijn dan misschien geen 13 of 14 meer zoals vroeger, maar ze zijn nog wel 19 of 20, iets wat mij ook nog onvoorstelbaar jong in de oren klinkt. En met een volle neef of nicht trouwen is ook helemaal nog niet uit de mode.
Maar telkens als ik een gesprekspartner zoek om mijn verbazing daarover te uiten, moet ik op mijn tellen passen: doorgaans heb ik het dan tegen iemand die ofwel zelf met een tien jaar jongere bruid is getrouwd die toen nog niet eens de 20 had bereikt, of dat reeds van plan is. Het overbuurmeisje hier in Tamesloht met de baby op haar arm die ik dagelijks groet is zeker 4 jaar jonger dan ik; een collega hier in het centrum vertelde niet zonder trots dat haar dochter van 19 reeds getrouwd is en bevallen van een zoontje; een andere collega woont in bij haar 27 jarige zus met een dochter van bijna 10. En het is niet alleen iets van het platteland: ook in steden ben ik in de leukste families huwelijken tegengekomen tussen mannen die tegen de 40 aanzitten met meisjes jonger dan ik.
Trouwen is dus nog altijd een trotse aangelegenheid en als meisje van 20 wil je natuurlijk niet overgeslagen worden, zoals de vriendinnen van een meisje uit het gastgezin in Rabat: de één had zich reeds verloofd met een Saoedier die ze via internet had leren kennen; nummer twee wachtte met smart op haar Noorse verloofde die ze precies 1 dag had meegemaakt, en een derde had met haar 20 jaar reeds een scheiding achter de rug. Wat denken die meisjes bij het huwelijk te winnen? Als je de televisie mag geloven: een heel nieuw leven. Vol romantiek, aandacht, speciale momenten tussen de geliefden, kids die geboren worden en daarmee veel, heel veel, moederliefde. De reclames, de soaps, en vooral ook de videoclips van alle Arabische zangers en zangeressen spelen daar eindeloos op in: gelukkige gezinnetjes worden verbeeld door kleurrijk gehoofddoekte jonge vrouwen met een bende kinderen eromheen en een man met baard die thuiskomt en ze allemaal blij en hartverwarmend in de armen sluit. De muziekvideo’s lijken meer fantasierijke verbeeldingen van de hoofse liefde: mannen die uren onder een slaapkamerraam blijven wachten met een bordje met daarop romantische hints en teksten, of een vrouw blijven overladen met bossen bloemen tot ze hem toelaat in haar hart.
Maar die mediataferelen houden naar mijn inzicht maar weinig, niet te zeggen geen, verband met de dagelijkse realiteit van huwelijken en getrouwde stellen in Marokko. Ik heb in elk geval nog geen Marokkaanse man gesignaleerd die door liefde gedreven romantische capriolen uithaalde: verliefdheid is niet iets wat over je echtgenote gaat. Je echtgenote is gewoon je echtgenote, ‘ma femme’ met nadruk op het bezittelijk voornaamwoord ‘ma’. Vaak straalt het gebrek aan verliefdheid gewoon van het koppel af, en echtelijke ruzies of mannen die hun vrouw domweg negeren is niets om je voor te schamen: het ligt gewoon op straat. En de ideale rol van echtgenote die de vrouw status geeft en het moederschap biedt is ook niet zo rooskleurig als in de vele reclames voor huishoudproducten: ik heb tot nu toe vrouwen en meisjes echt alleen nog maar zien sloven thuis. Ze werken zich uit de naad om het huishouden te draaien, wat toch al geen gemakkelijk karwei is in Marokko want apparaten als een stofzuiger en vaatwasmachine kun je wel wegdenken. Een wasmachine is er vaak wel maar ik heb buiten de steden ook nog vrouwen langs de rivier gebukt zien staan, de kleding schoon aan het boenen en slaan op de stenen. Daarnaast is een Marokkaanse huiskamer niet zo eenvoudig schoon te houden: zware sedader, banken die tegen grond en muur aangeschoven staan, zijn niet even te verplaatsen, en schoonmaken betekent een ingewikkeld schuif-stapel-verbouw ingreep. Het tweede domein waar Marokkaanse vrouwen in uitblinken is natuurlijk de keuken: daar is genoeg te doen want in Marokko willen ze graag twee keer per dag warm eten. De mannen komen tussen de middag veelal thuis van werk om de hoofdmaaltijd van de dag te genieten gevolgd door een dutje alvorens weer terug naar werk te gaan. En een warme maaltijd is niet, zoals op z’n Nederlands, aardappels groenten en vlees. Nee, er komt een heel arsenaal aan servies aan te pas om een Marokkaanse lunch op te dienen: een enorme stoofschotel (tajine) vormt meestal het hoofdgerecht, omlijst door een variatie aan verse salades, bijgerechtjes, brood, olijven en al wat er nog in de koelkast stond van eventueel de dag ervoor. Vers fruit toe. ’s Middags theetijd met opnieuw een arsenaal aan servies maar dan gevuld met brood, verschillende soorten beleg, zoete gebakjes, koekjes, cake en dergelijke. En ’s avonds doen ze het hier in Marokko nog even dunnetjes over met nog een warme maaltijd. Daarbij worden heel veel producten hier nog zelf gemaakt, er zijn nog genoeg vrouwen die zelf hun broden bakken bij de publieke oven, jam en zoet gebak en koekjes worden vaak ook nog zelf gemaakt: de Marokkaanse keuken is een dagtaak op zichzelf. De keuken zelf is daar ook een stille getuige van: het is een onbegrijpelijke verzameling van verschillende serviessets, pannen in alle soorten en maten, oneindig veel plastic bakken in allerlei kleuren en vormen, en allerlei lege verpakkingen gevuld met raadselachtige inhoud zoals kruiden, oliën en ondefinieerbare mengsels. De koelkast puilt doorgaans uit met schaaltjes vol groenten en vlees, restjes van vorige maaltijden, gereedstaande ingrediënten voor nieuwe maaltijden, flessen met water of andere mengsels en al wat nog meer. Zomaar je hulp aanbieden in een willekeurige Marokkaanse keuken levert vaak weinig op want alleen de bewoonster weet de weg in haar eigen doolhof.
Loop ik nog vol bewondering en ontzag door zo’n Marokkaanse keuken: de doorsnee Marokkaanse man laat zich er simpelweg nooit zien. Bedank ik bij het opdienen van zo’n ontzaglijke maaltijd nog maar eens, en complimenteer de kokkin om mijn ongemakkelijkheid bij zoveel en zo lekker eten te ventileren: haar echtgenoot heeft zich al lang op de schaal gestort en likt inmiddels zijn vingers af want hij is klaar. Met een brom verlaat hij de tafel om een kamer verderop te gaan tukken. En dat is in het beste geval want dan is hij in elk geval thuis tijdens het eten. Ook veel gezien: een man die naar het hem uitkomt in en uit het huis loopt en niemand schijnt te mogen weten waarheen. Ze hoeven zich ook nooit tegenover vrouwen te verantwoorden: hun zaak is mannenzaak. Schoondochters en schoonmoeders discussiëren onder elkaar: ‘Waar is hij nou weer heen gegaan?’ ‘Ja weet ik veel, hij zegt mij nooit iets!’ Maar zodra manlief aan komt kakken wordt direct alles weer teruggehaald uit de keuken om zijn hongerige maag alsnog te vullen, en alles waar hij geen trek in heeft gooit hij demonstratief terzijde aan één kant van de schaal. Met dezelfde brom verlaat hij de tafel even plotseling als hij was verschenen en de vrouwen blijven achter om zich weer verder bezig te houden met schoonmaken, opruimen en het voorbereiden van een volgende maaltijd.
Voorbeeld doet volgen, en dus zijn oudere zoons vaak geen haar beter: ze lopen met dezelfde ongeïnteresseerde attitude tegenover vrouw of moeder rond in huis, en doen waar ze zin in hebben. Omdat het huis schoonhouden hier uitsluitend een taak van vrouwen is, hebben de jongens en mannen hier vaak ook maar weinig benul van hygiëne: het zijn soms ronduit viespeuken. In Rabat heb ik zelfs een gezin meegemaakt waar de jongens in huis van een afstand hun urine in de pot wierpen en daarbij letterlijk het hele toilet inclusief grond en muren meenamen, vervolgens achteloos de deur dichtgooiden en dan was het wachten op moeder of zus die er dan met een dweil achteraan kwam. De jongens in het huis hadden reeds de leeftijd van 24 bereikt. Die jongens hadden overigens ook de gewoonte om zich te laten voeden als een baby: zelfs wanneer het eten was opgediend lieten ze zich nog inschenken, het brood voor ze beleggen en op alle mogelijke manieren verzorgen door hun zus. En als je denkt dat ze daar dankbaar voor waren: mopperen en klagen waren eerder regel dan uitzondering.
Sommige huwelijken lijken simpelweg stand te houden omdat de beide partners geen andere opties hebben, en elkaar op die grond weten te verdragen. In Rabat heb ik bij twee gezinnen gelogeerd, waar in het ene gezin man en vrouw aparte kamers hadden en nooit met elkaar praatten, en in het andere gezin was de man simpelweg nooit aanwezig en als wel dan zat hij sigaretjes te roken in een andere kamer zonder ook maar één woord met zijn echtgenote te wisselen. Ook in de gezinnen waar wel wordt gepraat is de communicatie vaak eenrichtingsverkeer: de man ofwel de vrouw blijft maar praten en de andere partner lijkt niet eens in dezelfde kamer te zitten: volledig afwezig en zonder een kik te geven kijkt die televisie of gaat door met andere bezigheden van dat moment. De lucht wordt na een tijdje zwaar want het voelt alsof er ooit iemand moet gaan reageren op het lange verhaal van de echtgeno(o)t(e) maar dat gebeurt simpelweg niet, en de stilte keert weer terug. Het gebrek aan onderlinge interessante communicatie is misschien ook wel weer te verklaren vanuit het feit dat veel mannen een vrouw trouwen die eigenlijk geen partij voor ze is: jong en na het huwelijk in principe niet werkend of studerend. Een werkende echtgenote is hier een financiële noodzaak, geen deugd. Ze trouwen een vrouw die ze feitelijk oninteressant vinden: ze speelt haar rol als echtgenote maar op andere terreinen is ze geen gesprekspartner. Praten over échte dingen doe je met vrienden en mannen buitenshuis.
Maar de vele verhalen over huwelijkse ongelukkigheid, scheidingen en posthuwelijkse depressies die iedereen hier wel kent zijn nog altijd geen rem op de trouwkoorts. Er is dus toch wel wat te winnen bij een huwelijk, al is het geen romantische intimiteit en zoete gezinstaferelen zoals de media dat belooft. Financiële zekerheid en weg uit het ouderlijk huis, al dan niet op het platteland, kunnen motivaties zijn. Of gewoon werkelijk hopen dat jouw echtgenoot nou nét even anders is dan al die andere echtgenoten. Maar zolang jongens opgevoed worden met het voorbeeld van hun vaders zie ik nog niet zo snel iets veranderen…