Bitter

Ik begin misschien te achterhalen wat heeft geleid tot mijn wat verzuurde gevoel hier in Marokko. Sommige mensen reizen misschien naar een derde wereld land, zien daar een hoop dingen die het daglicht niet kunnen verdragen en laten dat gewoon weer van zich afglijden. Dat vermogen tot relativeren en loslaten blijk ik niet te bezitten: ik trek het me aan, serieus aan, en het laat me niet meer los. Het zien en horen van andermans ellende in allerlei gedaantes maakt me diep verdrietig, doet me realiseren dat ik er veelal toch helemaal niets aan kan veranderen en dat zadelt me weer op met een schuldgevoel: ik vertrek straks, mensen hier blijven achter met hun eigen rompslomp en ik leef mijn leventje weer tamelijk onbezorgd verder in het heerlijke Nederland. En het ergste is nog: ik kijk er nog naar uit ook. Ik kijk er naar uit dat ik die ellende niet meer hoef te zien en horen, dat is weer een gewetenslast minder.
Zoals de nachtoppasser hier in het opvangcentrum: hij is een van de vele afgestudeerde werklozen in Marokko. In Marokko is de universiteit gratis en iedereen die z’n bac haalt en een familie heeft om hem of haar te voorzien in levensonderhoud gaat studeren. Er is echter lang geen capaciteit op de arbeidsmarkt om al die afgestudeerden te voorzien van een baan en dus eindigt een studietijd van 4 of 5 jaar steevast met grondige werkloosheid. Studenten hebben hier tijdens hun studie geen cent te makken, maar ook daarna vaak niet: alleen dan begint het wel echt frustrerend te worden. Meisjes trouwen en jongens gaan klusjes zoeken: vaak tijdelijk werk kriskras door het land heen. Op de markt staan, in de bouw, op de akkers helpen en meer van zulke laagopgeleide baantjes. Zo’n werkloosheid is meestal niet van tijdelijke aard: dat kan rustig jaren duren. Vooral als je geen ingang hebt, dat wil zeggen een belangrijk persoon die voor jou als kruiwagen kan functioneren en je een baantje ergens kan toebedelen, is het lang wachten. In Rabat heb ik elke dag demonstraties voor het parlement gezien van langdurig hoogopgeleide werklozen. Ze scandeerden leuzen in de trant van ‘geef me werk, geef me mijn eer.’
De nachtoppasser heeft zijn baan hier in Tamesloht aangenomen om niet langer thuis te zitten en niets te doen: al in 2005 studeerde hij af in geschiedenis en is sindsdien werkloos geweest. Zijn baan hier bestaat er uit dat hij dagelijks om 17 uur ’s middags komt om het dagpersoneel af te lossen en op de kinderen te letten, eten te geven en naar bed te brengen. ’s Ochtends om half 9 wordt hij afgelost door de dagploeg, om die avond om 17 uur weer te komen. Dit doet hij alle nachten van de week. Daarbovenop komt hij zaterdag al om 13 uur ’s middags en past op de kinderen tot en met maandagochtend. Al die tijd is hij alleen met een groep kinderen die nu vrij klein is maar als de scholen weer beginnen uit zo’n 16 kinderen bestaat. Geen makkelijke taak dus. Hiervoor krijgt hij ongeveer 200 euro per maand salaris, wat lokaal op hetzelfde niveau zit als het salaris van een buschauffeur. Uit die 200 euro betaalt hij ook nog eens zijn buskaartjes heen en weer naar Marrakech elke dag, want daar woont hij. Gemiddeld kan hij overdag 6 uurtjes thuis doorbrengen voordat hij weer naar zijn werk moet: hij houdt dus feitelijk geen leven over.
Nou is het al zuur dat een jongen als hij tegen wil en dank maar een baantje volhoudt omdat het werkloos blijven een nog slechter vooruitzicht biedt: zuurder is nog dat het binnenkort Ramadan is en dat zou betekenen dat hij alle nachten en weekenden van de maand hier moet werken en dus niet eens een fatsoenlijke iftar aan het einde van een vastendag kan genieten… Dit probleem is ‘nieuw’ in die zin dat de jongen hier nu 10 maanden (nonstop) heeft gewerkt en nog niet eerder een Ramadan heeft meegemaakt hier in het centrum. Maar net nu verblijft de eigenaresse van dit centrum in Nederland in verband met ziekenhuisoperaties en zal ze niet terugkeren voor oktober. En een oplossing is dus niet echt voor handen…
Van zo’n verhaal krijg ik nou echt pijn in mijn buik. En dan te bedenken dat ik de derde dag van de Ramadan vertrek en hem hier dus achterlaat wetende dat er voorlopig niets gaat verbeteren. En misschien zelfs wel nooit. En dan is hij eigenlijk nog een van de ‘gelukkigen’ die in elk geval in de gezondheid verkeerd dat hij werk kan verrichten en niet beperkt is tot nog minder dan dat: bedelen. Waar ik ook buikpijn van krijg: jonge kinderen die moeten werken. Zeker nu in de zomervakantie tref je die overal aan: ze ruimen af in cafetaria, verkopen iets in een winkeltje maar vaker nog: op straat. Vandaag was het zelfs op televisie: kinderen die wel naar school gaan maar de drie maanden zomervakantie doorbrengen op een toeristische plek ‘werkend’ als gids of verkoper van iets. Op stoffige slippertjes waar de gaten in zijn gesleten, in vuile kleding en ook vaak met een gebit waar de slechte voeding aan af te lezen is. De armoede kan hier soms zo concreet zijn: en dan heb ik het niet eens over de vele bedelaars op straat. Maar bijvoorbeeld de kokkin hier in het centrum die altijd kleding draagt waar allerlei gaten in zijn gevallen. Of dat de vrouw uit het tweede gastgezin in Rabat voor 2 dirham (20 cent) boter ging kopen om een pannenkoek mee te bakken, of één ‘la vache qui rit’ kaasje ging halen (juist ja: los). Dan krimpt mijn maag gewoon in één, wetende dat ik die hele winkel wel leeg zou kunnen kopen als ik het nodig had.
En ik heb er ook nog niet de vinger op kunnen leggen wat voor gevolgen zulke intense armoede nou heeft op het gedrag van mensen onder elkaar. Soms kan ik vertederd zijn als zelfs mensen die zelf weinig hebben nog wat geld aan de bedelaars op straat geven, op een ander moment ben ik ronduit kwaad als ze zich als honden op elkaar werpen om zich een bus in te wurmen, waarbij mannen gewoon hun elleboog in vrouwen met kinderen planten om eerder binnen te zijn en een zitplaats te veroveren, maar ook vrouwen elkaar net zo hard een douw geven. Enerzijds is het vertederend dat ze, ook al hebben ze weinig, toch altijd wat willen geven aan je, anderzijds was de ervaring van bestolen worden door het gastgezin in Rabat een absolute domper op mijn verblijf aldaar. Niet omdat er spullen zijn verdwenen, maar omdat je je best doet mensen te vertrouwen en leuk met ze op te kunnen schieten en je dan uiteindelijk toch het westerse meisje blijft die vast wel wat kan missen zonder dat ze er iets van merkt. Die armoede veroorzaakt een kloof waar iedereen zich toch altijd van bewust is, meen ik. Het is daardoor dat ik misschien niet echt kan ‘connecten’ met mensen al hier en dat hun armoede me vooral een onbestemd en naar gevoel bezorgd waardoor ik moeite begin te krijgen met Marokko en met mezelf.