Helpen in een Marokkaanse kleuterklas

Elke ochtend vertrek ik om tien over half negen van huis en loop door de hele medina van Rabat, op weg naar de andere, aan de kust gelegen kant ervan. Het is dan nog rustig op straat: afgezien van schoolkinderen met witte schorten aan of in donkerblauw pak met lichtblauw overhemd, is er nog weinig volk op straat. Dat heeft waarschijnlijk ook met de Ramadan te maken, dat hier een collectief excuus is om werktijden drastisch te verkorten en zelfs binnen die nieuwe werktijden vaak maar weinig uit te voeren… Eén jongen in de medina trekt zich daar echter weinig van aan: elke ochtend als ik zijn winkeltje met toeristische ‘Marokkaanse ambachtsproducten’ passeer, is hij fris en wel druk in de weer om alles aan kant te maken voor een nieuwe dag. Als enige in de hele straat, waar alle luiken verder nog dicht zijn en alleen wat katten tussen het zwerfafval te bekennen zijn. Met bewondering zie ik elke dag die jongen in alle vroegste de koopwaar uitstallen, de straat aanvegen, met emmers water schoonspoelen en al wat niet meer. Het naïeve enthousiasme van een beginneling misschien? Het lijkt me stug dat hij heel veel meer winst maakt dan de andere verkopers in het straatje met exact dezelfde koopwaar, maar toch komt hij met heel wat meer energie uit zijn bed voor zijn werk. En het ‘I love morocco’ t-shirt dat hij draagt liegt er ook niet om: deze jongen heeft er zin in!

Aan de andere kant van de medina, voorbij de kasbah ‘Les Oudayas’ gelopen, staat een grote l’école publique: een basisschool die eigendom is van de overheid. De dag wordt door alle klassen begonnen door en masse op het schoolplein het volkslied te scanderen, en vervolgens in grote groepen van haast wel veertig leerlingen per klas naar de schoollokalen te drommen. Op deze school heeft een particuliere stichting een ‘préscolaire’ opgezet: een kleuterklas. Kleuterklassen kennen ze namelijk niet op de l’écoles publiques, wat betekent dat leerlingen vanaf de leerplichtige leeftijd van zes jaar gelijk in het eerste leerjaar terecht komen: hoera! Leren lezen en schrijven! Kinderen die tot dan toe nog nooit in een klaslokaal hebben gezeten, noch een pen of een schaar hebben vastgehouden, komen ernstig in de knel en lopen direct een niet meer in te halen achterstand op. Om dit enigszins te ondervangen is dus een kleuterklas ingericht op de basisschool bij Les Oudayas, gefinancierd door die particuliere stichting dus.

In deze kleuterklas loop ik ‘stage’: dat wil zeggen, ik heb de eerste hele week alleen maar geobserveerd en mijn ogen uitgekeken. De tweede week is nu bijna om en stukje bij beetje ontwikkel ik me tot de rechterhand van Juffrouw Khadija. Dat is geheel niet makkelijk, en niet ten laatste omdat mijn Marokkaans nog steeds niet is wat het moet zijn. Maar wat mij meer nog vleugellam maakt is de totaal andere schoolcultuur die hier in Marokko heerst. School lijkt hier vooral een instituut te zijn waar kinderen in de eerste plaats gedisciplineerd worden. Er wordt zonder uitzondering frontaal klassikaal gedoceerd en gedifferentieerd onderwijs heb ik nog niet aangetroffen. Al moet ik zeggen dat ik niet weet hoe het er op privéscholen eraan toe gaat. Op het eerste gezicht doet de klas aan zoals een Nederlandse kleuterklas: alles is vrolijk beschilderd, er hangen leermiddelen aan de muren en er is een speelhoek met ruim voldoende speelgoed. Maar bij het verloop van de lessen is de herkenning snel verdwenen: het grootste deel van de kennis wordt mondeling en frontaal klassikaal overgedragen: scanderen dus. De groep kinderen gilt uit volle borst de zinnen in het Fusha na: fusha is modern standaard Arabisch en de onderwijstaal in Marokko. Het wordt echter bij niemand thuis gesproken: de kleuters kennen vooralsnog het Marokkaans dialect, Darizja. De kleuterklas doet alvast een voorzetje en leert de kleuters stapje bij beetje Fusha aan: eerst met het auditief geheugen, later letter voor letter met het aanleren van het alfabet.

Maar zo ver zijn we nog niet: het blijkt namelijk al snel dat er een aardig grote groep kinderen in de klas zit die werkelijk geen potlood vast kan houden: hoe gaan we die het alfabet leren schrijven? Nou had de schooldirecteur om voor mij niet te begrijpen redenen de start van het lesprogramma voor de kleuterklas sowieso al uitgesteld tot na de Ramadan (zoals ik al zei: in die verkorte roosters tijdens Ramadan is het de kunst je alsnog zo min mogelijk in te spannen). Dit biedt ons echter de gelegenheid om de kleuters enigszins bekend te maken met het fenomeen ‘school’ en ‘klas’ en ze hopelijk op een niveau te krijgen waarmee ze straks het daadwerkelijke lesprogramma überhaupt kunnen volgen. Dat blijkt nog een hele pittige klus: inmiddels ben ik al een paar dagen bezig 5-jarigen aan te leren een potlood vast te houden, een schaar te hanteren of ook wel simpelweg recht op een stoel te blijven zitten, bij voorkeur langer dan 5 minuten.

Ik overdrijf echt niet, maar een verklaring is gevonden in het feit dat deze kinderen dan ook uit de armste gezinnen in de medina komen. Thuis is de armoede dusdanig dat de prioriteit bij het voeden en kleden van kinderen ligt, en daarmee is het wel zo’n beetje gezegd. (Educatief) speelgoed, knutsel- en tekenspullen en dergelijke zijn in zulke huishoudens vaak niet te vinden, wat verklaart waarom de kleuters volkomen ‘gehandicapt’ en vrij laat (5 of 6 jaar) op school totaal niet meer kunnen komen. Hoe schrijnend dit soort situaties kunnen zijn, blijkt vaak uit kleine dingen. Als bijvoorbeeld de 5-jarige Layla naar mij toe komt omdat ze haar schoentje niet meer aankrijgt: met alle kracht in mijn armen lukt het mij uiteindelijk, maar het schoentje is zeker drie maten te klein. Nu snap ik waarom Layla steeds zo rustig door de klas en over het schoolplein schuifelt, in plaats van te rennen zoals de anderen. Een andere ochtend stuurt de juffrouw de 5-jarige Tofik weer mee terug met zijn moeder: de jongen is te vies om aan te pakken en de juf wil hem pas in de klas hebben als hij een ander t-shirt aan heeft getrokken. Een dag ervoor was ik al tien minuten bezig om Tofiks voet in een veel te kleine, gewatteerde bergschoen te proppen, zonder sokken.

Iets anders waar ik op zijn zachtst gezegd aan moet wennen, is de disciplinering van de kinderen, en de on-Nederlandse wijze waarop. Thuis wordt er geslagen, ‘alle Marokkanen, of nee eigenlijk alle Arabieren slaan hun kinderen’. Gelukkig zie ik dat op school niet al te veel, maar er wordt wel vaak mee gedreigd in de disciplinering van kinderen: ‘ik ga je slaan!’ en een zwaaide hand in de lucht is soms voldoende om het kind tot de orde te roepen, maar vaak ook niet: er blijkt uit dat ze thuis wel wat meer gewend zijn en zich op school niet zo snel laten vermurwen. Het idee dat kinderen bang zijn voor een juf of meester is hier het ideaalbeeld van orde in de klas, en een ouder kwam mij dat eens typisch verduidelijken. Nadat ik haar zoontje die dag had begeleid en die jongen écht niet aan het werk te krijgen was, had de Juffrouw zich bij de moeder kwaad beklaagd om het gedrag van haar zoon. De moeder stuurde haar zoon naar mij toe die zich moest verontschuldigen bij mij, en zwaaide toen haar hand op de welbekende manier en zei: je moet hem slaan, hoor! Hij moet bang voor je zijn, als hij niet bang is dan werkt hij niet, sla hem! Ik sla hem thuis ook! Ik kon bijna wel door de grond zakken daar: ik ga toch echt geen kinderen slaan! Ik zei voorzichtig ‘ik kan dat niet, ik sla gaan kinderen’ maar daar wilde ze niets van weten: ‘zeg maar tegen hem dat hij anders naar de directeur moet, maar hij moet bang zijn!’ Weer eens een fijn cultuurverschilletje… Ben benieuwd hoe ik op een voor mijzelf acceptabele manier deze kinderen toch wat kan leren en helpen ze voor te bereiden op een schoolsysteem waar ik duidelijk geen kaas van heb gegeten…